Teopomp z Chios

Teopomp z Chios (stgr. Θεόπομπος (Theopompos), łac. Theopompus; ur. ok. 377, zm. po 320 p.n.e.) – historyk i mówca grecki, znany głównie jako autor monumentalnej pracy Philippika historiai dotyczącej dziejów panowania Filipa II.

Życiorys

Wszystkie daty w sekcji domyślnie są datami przed naszą erą.

Datę narodzin Teopompa znamy z przekazu Focjusza – miał on mieć 45 lat w czasie wydania dekretu z 333/332 roku, umożliwiającemu mu powrót na Chios. Inny okres narodzin pisarza podaje Księga Suda – według niej Teopomp przyszedł na świat w ostatnim dziesięcioleciu V wieku. Zdaniem Michaela Flowera obliczenia, którymi posiłkował się autor Sudy nie są wiarygodne, jednak samo podanie innych informacji niż u Focjusza sugeruje, iż istniały alternatywne przekazy na ten temat i faktyczna data urodzin nie jest pewna^[1]. Tradycyjnie przyjmuje się jednak, że autor urodził się na Chios w 378/377^[2] lub 376^[3] roku.

Teopomp pochodził z arystokratycznego rodu. Jako młodzieniec opuścił wraz z ojcem Damostratosem rodzinną wyspę^[a], gdy ten został wygnany za popieranie Sparty^[b]. Mimo wygnania rodzina Tepompa nie utraciła bogactwa. Mógł on odebrać staranną edukację w Atenach – późniejsza tradycja przekazuje, że był on uczniem Izokratesa. Przekaz ten podważa M.A. Flower, argumentując zachowanymi pogardliwymi uwagami Teopompa na temat rzekomego mistrza, znaczną różnicą wieku obu uczonych jak i różnicami w ich poglądach, dotyczącymi na przykład Aten, króla Salaminy Nikoklesa czy Antystenesa i jego filozofii^[4]. W czasie swoich licznych podróży długo przebywał na dworze Filipa II Macedońskiego. Dzięki rozporządzeniu Aleksandra Macedońskiego z 333/332 roku mógł wrócić do ojczyzny. Po śmierci Macedończyka ponownie przebywał na wygnaniu. Wśród licznych miejsc jego pobytu można wymienić Egipt, gdzie ledwo uniknął śmierci z rozkazu Ptolemeusza I. Data śmierci Teopompa jest nieznana, musiała ona nastąpić po roku 320^[5] lub może 315^[3].

Twórczość

Teopomp był autorem mów popisowych, które wygłaszał w czasie swych podróży. Zajmował się również publicystyką, między innymi atakował w niej szkołę Platona^[6].

Szczególne miejsce w jego twórczości zajmowały dzieła historyczne. Oprócz własnych prac streścił on w dwóch księgach dzieło Herodota, co może świadczyć o tym, że odbierał jego Dzieje jako utwór przestarzały^[6]. Innym przykładem twórczości historycznej Teopompa jest praca o funduszach zrabowanych z Delf^[7].

Najważniejsze dzieła Teopompa to:

• Hellenika (pol. Dzieje Grecji) – 12 ksiąg, obejmowała lata 410–394. Jest to kontynuacja Wojny peloponeskiej napisanej przez Tukidydesa^[3][6].
• Philippika historiai (częściej skrótowo jako Philipikka) (pol. Opowiadania dotyczące Filipa) – opublikowana po 324 roku p.n.e., 58 ksiąg, obejmowała lata 360–336. W założeniu autora dzieło poświęcone jest Filipowi II, jednak dzięki jego obszerności oraz dygresjom autora funkcjonowało jako praca z historii powszechnej. W większej części znane jeszcze w IX wieku, co poświadczają wyciągi sporządzone przez Focjusza^[3][8].

Dzieła jego pełne są dygresji etnograficznych, przyrodniczych oraz biograficznych; cechuje je także moralizatorska tendencja. Zachowane fragmenty jego dzieł i opinie jakimi cieszył się w starożytności wskazują na rozległą wiedzę autora^[9].

Żadne z dzieł Teopompa nie dotrwało do naszych czasów. Fragmenty zostały zebrane przez Felixa Jakobyego – F.Gr.Hist. 115^[9].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Benedetto Bravo: Teopomp. W: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej. Ewa Wipszycka (red.). Wyd. 2. T. I/II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 120–122. ISBN 83-01-13594-8. (pol.).
• Krzysztof Głombiowski: Theopompos. W: Słownik pisarzy antycznych. Anna Świderkówna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 2001, s. 500. ISBN 83-214-1199-1. (pol.).
• Michael Attyah Flower: Theopompus Of Chios: History And Rhetoric In The Fourth Century BC. Oxford: Clarendon Press, 1997. ISBN 978-0-19-815243-9. (ang.).