Literatura francuska

Ten artykuł należy dopracować: od 2008-07 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł, → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Literatura francuska – ogół dzieł literackich stworzonych we Francji przez autorów francuskiego pochodzenia lub twórców innych narodowości, posługujących się językiem francuskim. Historia literatury francuskiej rozpoczyna się od starofrancuskiego średniowiecza i trwa do teraz.

Historia

Średniowieczna literatura francuska

• Chansons de geste
• Literatura dworska
• Romanse dworskie
• Literatura mieszczańska
• Poezja średniowieczna:
  • Poezja dworska
  • Poezja mieszczańska

Najstarszym współcześnie znanym tekstem napisanym w języku starofrancuskim są Przysięgi strasburskie (842 r.). Pierwszy zachowany tekst literacki w tym języku to Sekwencja o świętej Eulalii (881–882). Jest ona adaptacją hymnu Prudencjusza ze zbioru Liber Peristephanon (utwór III) i liczy 29 wersów^[1].

Pierwsze powszechnie znane utwory literatury francuskiej pochodzą z XI wieku^[2]. Poematy Chansons de geste (pol. pieśni o czynach) są patetycznymi utworami, które opisują czyny wojenne i zasługi bohaterów, szczególną uwagę przywiązując do etosu rycerskiego. Chansons de geste opisuje zarówno fakty historyczne, jak i legendy. Najstarszym utworem tego gatunku jest Pieśń o Rolandzie^[3]. Powstanie rękopisu datowane jest na lata 1040–1115^[4].

W XII wieku zaczęła powstawać literatura dworska, której przewodnim tematem była miłość dworska (amour courtois) – pozamałżeńska, nieszczęśliwa i stawiająca mężczyznę w pozycji zależnego od kobiety. Korzenie tego rodzaju literatury sięgają starożytności. Była ona również inspirowana legendami celtyckimi. Wyraźnie widoczne są wpływy wschodnie, wynikające z udziału wielu Francuzów w krucjatach. Poematy tego typu śpiewali trubadurzy i truwerzy na dworach książęcych^[5].

Pochodzący z początku XIII wieku poemat Powieść o Róży jest jednym z ostatnich tekstów poświęconych miłości dworskiej (amour courtois). Utwór ma dwóch autorów. Jego tworzenie rozpoczął Guillaume de Lorris, a ciąg dalszy napisał Jean de Meung. Pierwsza część dzieła to alegoryczna opowieść o miłości i przygodach kochanka miłującego Różę, stanowiąca typowy przykład subtelnej i wyrafinowanej poezji dworskiej. Natomiast pełna dygresji i napisana barwnym, żywym językiem druga część, przedstawia zdecydowaną większość myśli średniowiecznej^[6].

Pierwszym autorem francuskich romansów rycerskich był Chrétien de Troyes (ok. 1135-1185 r.)^[7] Jego dzieła – Érec et Énide, Cligès, Lancelot, Yvain oraz niedokończony Perceval – stanowią przykłady tego gatunku literackiego. Innym utworem realizującym ideę miłości dworskiej jest legenda o Tristanie i Izoldzie, opowiadająca o miłości nieszczęśliwej, poddanej ograniczeniom, kończącej się śmiercią kochanków^[8].

W XII i XIII wieku powstał cykl Powieść o Lisie, który jest zbiorem wierszowanych, satyrycznych opowieści o rozumnych zwierzętach. Cykl historii opowiada o przygodach lisa Renarta. Akcja jest osadzona w królestwie zwierząt, które posiada wszelkie cechy państwa feudalnego. Zwierzęta żyją tam w swoim naturalnym środowisku, jednak zachowują się jak ludzie, z którymi wchodzą w interakcje. Renart i jego wrogowie (między innymi wilk Isengrim i niedźwiedź Brun) są baronami i wasalami króla zwierząt – lwa Nobla. Do innych ważnych bohaterów Powieści o lisie należą m.in. wilczyca Hersent (żona Isengrima), kogut Chantecler, borsuk Grimbert i kot Tibert. Powieść o lisie zyskała znaczną popularność w średniowiecznej Europie i wpłynęła na jej literaturę. Cykl był kontynuowany m.in. w Niemczech i Niderlandach^[9][10][11].

Paryski poeta XIII wieku, Rutebeuf, w swoich utworach stawiał w kontraście słabość ludzką i biedę z wartościami dworskimi. Utwory, których autorem jest Eustache Deschamps, ukazują mentalność ludzi żyjących w okresie wojny stuletniej. Inny poeta, François Villon, tworzył już po zakończeniu konfliktu, a jego wiersze ukazują zamęt i przemoc epoki^[12].

Pierwsze francuskojęzyczne kroniki pochodzą z XII wieku i opisują one krucjaty. Celem niektórych z nich (na przykład tych opisujących życie Ludwika IX – kroniki autorstwa Jeana de Joinville) jest nauczanie o moralności oraz idealizacja wypraw krzyżowych. Jean Froissart (1337–1405 r.) w dwóch tomach Chroniques opisuje dzieje wojny stuletniej.

Teatr religijny rozwijał się przez całą epokę średniowiecza. Wystawiane były misteria z okazji świąt religijnych, takich jak Boże Narodzenie, Wielkanoc czy Wniebowstąpienie. W przeciwieństwie do literatury, teatr skierowany był do szerokiej publiki. W XV wieku narodził się we Francji nowy typ teatru – teatr komiczny, zwany też farsowym. Był on ostro krytykowany przez Kościół.

Szesnastowieczna literatura francuska

Początki renesansu we Francji najwcześniej można było dostrzec w Lyonie. Jednak za promotora odnowy artystycznej i literackiej na szerszą skalę uznaje się króla Franciszka I, który po kampanii wojskowej w Italii zainteresował się sztuką i kulturą epoki renesansu.

Ideę humanizmu wyraźnie odzwierciedlała literatura. Twórcy francuscy zaczęli na nowo odkrywać teksty epok minionych: greckie, łacińskie, hebrajskie. Niezwykle ceniona przez twórców była wiedza klasyczna, a szczególnym zainteresowaniem cieszyły się koncepcje epikurejskie. Postulowano odnowę form i tematów artystycznych.

W poezji ważnymi autorami byli: Clément Marot, Jean de Sponde, Agrippa d’Aubigné oraz poeci Plejady (między innymi Pierre de Ronsard i Joachim du Bellay), którzy pragnęli ukazać wartość poetycką języka francuskiego. Autorami najważniejszych powieści tego okresu byli Rabelais i Małgorzata z Nawarry.

Próby Montaigne’a to jedna z pierwszych francuskojęzycznych autobiografii. Dzieło to jest przełomowe dla literatury. Montaigne, obok Francisa Bacona, jest uznawany za twórcę eseju. Próby łączą w sobie treści filozoficzne i biograficzne. Montaigne ukazuje nastroje, jakie panowały w epoce mu współczesnej – opisuje atmosferę wojen religijnych oraz tych, które toczyły się w związku z sukcesją dynastyczną.

Siedemnastowieczna literatura francuska

Siedemnasty wiek to czas dwóch ważnych prądów literackich: klasycyzmu i baroku. Niektórzy autorzy, jak Pierre Corneille, tworzyli dzieła w ramach obu nurtów. Pod koniec wieku w literaturze zaznacza się prąd myślowy, który jest początkiem oświecenia (Siècle des Lumières). Członkowie tego ruchu nazywani są Lumières – należał do nich między innymi Jean de La Bruyère. Innymi wielkimi twórcami tej epoki są: wspomniany już Corneille, Jean Racine, Molière, Pascal, La Rochefoucauld, La Fontaine, Nicolas Boileau, Madame de La Fayette, Markiza de Sévigné czy kardynał Jean-François Paul de Gondi.

Osiemnastowieczna literatura francuska

 Zobacz więcej w artykule Filozofia francuska, w sekcji Oświecenie.

Osiemnasty wiek nazywany jest siècle des Lumières – wiekiem oświecenia. Osiemnastowieczna literatura francuska jest zwrotem w kierunku rozumu i rozsądku. Oświecenie to prąd w literaturze i nauce, który rozwijał się w całej Europie. We Francji jego obecność była szczególnie widoczna. Przykładem francuskiego wkładu w rozwój oświecenia może być działalność encyklopedystów. Najważniejszymi francuskimi filozofami wieku oświecenia byli: Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Denis Diderot i Montesquieu.

Dziewiętnastowieczna literatura francuska

Wiek XIX to dla Francji okres rozwoju powieści. Równocześnie jest czasem niezwykłego eklektyzmu na scenie literackiej. Najważniejszymi prądami, jakie można zaobserwować są: romantyzm, realizm, naturalizm oraz symbolizm.

Pejzaż artystyczny tego okresu jest bardzo bogaty. Rozwija się powieść realistyczna oraz naturalistyczna. Najważniejszym przedstawicielem drugiego z wymienionych prądów jest Emil Zola. Stworzył on monumentalne dzieło Les Rougon-Macquart – zbiór dwudziestu powieści opisujących dzieje jednego rodu. Do ważnych postaci należy również Balzac (powieść realistyczna), Flaubert, Dumas, Hugo, Verne, Maupassant czy Stendhal.

W XIX wieku następuje także rozkwit poezji. To szczególny czas dla twórczości tzw. poetów wyklętych (fr. poètes maudits). Do tego grona należą Verlaine, Rimbaud czy Baudelaire.

Twórczość tego okresu jest w wielu aspektach przełomowa.

• François-René de Chateaubriand (1768–1848)
• Benjamin Constant (1767–1830)
• Alphonse de Lamartine (1790–1869)
• Alfred de Musset (1810–1857)
• Victor Hugo (1802–1885)
• Gérard de Nerval (1808–1855)
• George Sand (1804–1876)
• Stendhal (1783–1842)
• Honoré de Balzac (1799–1850)
• Gustave Flaubert (1821–1880)
• Alexandre Dumas (ojciec) (1802–1870)
• Alexandre Dumas (syn) (1824–1895)
• Jules Verne (1828–1905)
• Paul Verlaine (1844–1896)
• Stéphane Mallarmé (1842–1898)
• Arthur Rimbaud (1854–1891)
• Jules Laforgue (1860–1887)
• Comte de Lautréamont (1846–1870)
• Charles Baudelaire (1821–1867)
• Émile Zola (1840–1902)
• Guy de Maupassant (1850–1893)
• Eugène Sue (1804–1857)
• Prosper Mérimée (1803–1870)
• Charles-Augustin Sainte-Beuve (1804–1869)
• Ernest Renan (1823–1892)
• Théophile Gautier (1811–1872)
• Sully Prudhomme (1839–1907)
• Jules Amédée Barbey d’Aurevilly (1808–1889)

Dwudziestowieczna literatura francuska

Wiek dwudziesty w literaturze francuskiej naznaczony jest bardzo mocno przez obie wojny światowe, doświadczenie faszyzmu, nazizmu oraz komunizmu, a także trudnej dekolonizacji. Dla rozwoju literatury istotne było również pojawienie się wydań kieszonkowych, a także rosnąca popularność kina i telewizji.

Na gruncie prądów artystycznych można zaobserwować poważną zmianę paradygmatu. Doświadczenie jednostkowe zaczęło wypierać tzw. wielkie tematy, np. politykę. Osłabło również znaczenie prądów i grup artystycznych. Kluczowym pojęciem dla tego okresu jest tzw. nowa powieść (fr. nouveau roman), która nazywana jest również literaturą potencjalną.

W poezji tego okresu kluczowe nurty to: symbolizm, dekadentyzm, surrealizm.

• Marcel Achard (1899–1974)
• Émile Chartier, pseud Alain (1868–1951)
• Alain-Fournier (1886–1914)
• Jean Anouilh (1910–1987)
• Guillaume Apollinaire (1880–1918)
• Louis Aragon (1897–1982)
• Raymond Aron (1905–1983)
• Fernando Arrabal (1932–)
• Marcel Aymé (1902–1967)
• Gaston Bachelard (1884–1962)
• Henri Barbusse (1873–1935)
• Georges Bataille (1897–1962)
• René Barjavel (1911–1985)
• Jean Baudrillard (1929–2007)
• Jean Hervé-Bazin, ps. Hervé Bazin (1911–1996)
• Simone de Beauvoir (1908–1986)
• Samuel Beckett (1906–1989)
• Henri Bergson (1859–1941)
• Georges Bernanos (1888–1948)
• Tristan Bernard (1866–1947)
• Pierre Boileau (1906–1989) i Thomas Narcejac (1908–1998) ps. Boileau-Narcejac
• Pierre Boulle (1912–1994)
• Paul Bourget (1852–1935)
• Georges Brassens (1921–1981)
• André Breton (1896–1966)
• Michel Butor (1926–)
• Albert Camus (1913–1960)
• François Cavanna (1923–)
• René Char (1907–1988)
• Paul Claudel (1868–1955)
• Jean-Marie Gustave Le Clézio (1940–)
• Jean Cocteau (1889–1963)
• Sidonie-Gabrielle Colette, ps. Colette (1873–1954)
• Robert Desnos (1900–1945)
• Philippe Djian (1949–)
• Maurice Druon (1918–2009)
• Eugène Grindel, ps. Paul Eluard (1895–1952)
• Louis-Ferdinand Céline (1894–1961)
• Anatole France (1844–1924)
• Romain Kacew, ps. Romain Gary lub Emile Ajar (1914–1980)
• Jean Genet (1910–1986)
• André Gide (1869–1951)
• Jean Giraudoux (1882–1944)
• René Goscinny (1926–1977)
• Michel Houellebecq (1958–)
• Eugène Ionesco (1912–1994)
• André Malraux (1901–1976)
• François Mauriac (1885–1970)
• Frédéric Mistral (1830–1914)
• Henry Millon de Montherlant (1896–1972)
• Jean-Luc Nancy (1940–)
• Amélie Nothomb (1967–)
• Marcel Pagnol (1895–1974)
• Georges Perec (1936–1982)
• Jacques Prévert (1900–1977)
• Marcel Proust (1871–1922)
• Raymond Queneau (1903–1976)
• Raymond Radiguet (1903–1923)
• Alain Robbe-Grillet (1922–)
• Romain Rolland (1866–1944)
• Jules Romains (1885–1972)
• Françoise Quoirez, ps. Françoise Sagan (1935–2004)
• Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944)
• Jean-Paul Sartre (1905–1980)
• Claude Simon (1913–2005)
• Paul Valéry (1871–1945)
• Boris Vian (1920–1959)

Zobacz też

• Nagroda Goncourtów
• Akademia Francuska

Przypisy