Cyrylizacja języka polskiego
Cyrylizacja języka polskiego – zbiór projektów alfabetów cyrylickich do zapisu języka polskiego. Najważniejsze powstały w okresie zaborów po klęsce powstania styczniowego w 1863 r.
Projekt z 1863 r.
W wyniku nieudanego powstania styczniowego car Aleksander II powołał Komitet Ustawodawczy, który miał na celu poddanie Kongresówki pod ogólne prawa Imperium Rosyjskiego. Komitet zajmował się m.in. reformą szkolnictwa, a przez to, że wielu jego członków byli tzw. słowianofilami, zrodził się pomysł zastąpienia polskiego alfabetu cyrylickim[1].
Przez to, że szkoły polskie wtedy jednocześnie rusyfikowano, nie powstawało wiele oficjalnych sytuacji, kiedy w ogóle był potrzebny język polski. Dlatego społeczeństwo po prostu odmówiło przyjęcia cyrylicy[1].
W książce "Elementarz dla dzieci wiejskich" wydanej w 1865 r. jest przedstawiony następujący wariant polskiej cyrylicy[2]:
А а a | Б б b | В в w | Г г g | Д д d | Е е je/ie | Ё ё jo/io | Ж ж ż | З з z | И и i | I i i |
К к k | Л л ł/l | М м m | Н н n | О о o | О̂ о̂ ó | П п p | Р р r | Р̌ р̌ rz | С с s | Т т t |
У у u | Ф ф f | Х х ch | Х̾ х̾ h | Ц ц c | Ч ч cz | Ш ш sz | Щ щ szcz | Ъ ъ - | Ы ы y | Ь ь ´ |
Э э e | Ю ю ju/iu | Ю̂ ю̂ jó/ió | Я я ja/ia | Й й j | А̨ а̨ ą | Я̨ я̨ ją/ią | Э̨ э̨ ę | Е̨ е̨ ję/ię |
Ten alfabet jest bardzo nietypowy w porównaniu z innymi wariantami cyrylicy, m.in. dlatego, że litery О̂, Р̌, Ю̂, А̨, Я̨, Э̨ i Е̨ nie występują nigdzie poza nim, a znaczek nad Х̾ jest reliktem cerkiewnosłowiańskiego[3].
W ortografii używającej tego alfabetu widoczne są również wpływy rosyjskiego[2]:
- obecność samogłosek jotowanych; (Е, Ё, Ю, Ю̂, Я, Я̨ i Е̨)
- ъ na końcu słów, jeśli kończą się twardą spółgłoską;
- po Ж, Р̌, Ч, Ш i Щ zamiast Э, Ы i Э̨ są pisane Е, И (lub І) i Е̨[4]
- zamiast И przed samogłoskami jest pisana І.
W alfabecie nie występuje Ѣ.
Na Białorusi
Wśród Polaków na Białorusi znajomość polskiego jest praktycznie zerowa[5], więc do zapisów polskich tekstów religijnych stosuje się cyrylicki alfabet, stworzony na wzór rosyjskiego i białoruskiego. W tym alfabecie nie ma specjalnych oznaczeń na samogłoski nosowe oraz Ch, Ó i Rz nie są odróżniane od H, U i Ż.[6]
Przykłady tekstów
"Modlitwa Pańska – Ojcze nasz".
Łacinka: Modlitwa Pańska
Amen. | Cyrylica z 1865 r.[2]: Модлитва Паньска
Амэнъ. | Cyrylica białoruska[6]: Модлитва Паньска
Амэн. |
Przypisy
- ↑ a b Wayback Machine [online], web.archive.org, 9 lipca 2016 [dostęp 2022-08-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-09] .
- ↑ a b c Элемэнтар̌ъ для дзеци вейскихъ, Типографія Ивана Бочкарева, 1865 [dostęp 2022-08-29] (pol. • ros.).
- ↑ ПАЕРОК | это... Что такое ПАЕРОК? [online], Словари и энциклопедии на Академике [dostęp 2022-08-29] (ros.).
- ↑ Грамматыка е̨зыка польскего на кляссэ̨ I, wyd. drugie, Warszawa: Drukarnia rządowa przy komisji rządowej oświecenia publicznego, 1866 .
- ↑ admin, JĘZYK POLSKI NA BIAŁORUSI | Polska Macierz Szkolna [online], pmsgrodno.org [dostęp 2022-08-29] (pol.).
- ↑ a b TomaszT. Kamusella TomaszT., The New Polish Cyrillic in Independent Belarus, „Colloquia Humanistica” (8), 2019, s. 79–112, DOI: 10.11649/ch.2019.006, ISSN 2392-2419 [dostęp 2022-08-29] (ang.).