Aleksander Rypiński

Aleksander Rypiński

Aleksander Radwan Rypiński

Aleksander Rypiński, autoportret z roku 1853.
Data i miejsce urodzenia	10 września 1809 Stajki k. Witebska
Data i miejsce śmierci	8 listopada 1886 Strohany, gub. witebska
Zawód, zajęcie	żołnierz, etnograf, poeta
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Aleksander Radwan Rypiński (ur. 10 września 1809^[1][2] w majątku Stajki k. Witebska^[3], zm. 8 listopada 1886 w Strohanach w gub. witebskiej^[4]) – powstaniec listopadowy, działacz emigracyjny, pamiętnikarz^[5], wolnomularz, dwujęzyczny poeta polsko-białoruski^[6][7], tłumacz, etnograf^[8], towiańczyk.

Młodość i powstanie listopadowe

Urodził się w majątku Stajki k. Witebska, jako syn Feliksa Rypińskiego^[9] i Elżbiety Zbrożek^[10]. Nauki pobierał w Witebsku.

29 grudnia 1828 wstąpił w szeregi armii rosyjskiej, w której służył jako podchorąży 7 Rewelskiego Pułku Piechoty. Od 15 stycznia 1829 był uczniem szkoły w podchorążych w Dyneburgu. Brał udział w powstaniu listopadowym, w którym służył w 7 Pułku Piechoty Liniowej w stopniu podporucznika^[11] (od 15 VI). Wspólnie z Emilią Plater, Lucjanem Platerem i innymi podchorążymi z Dyneburga opracowywał (niezrealizowane) plany ataku na tamtejszą twierdzę^[12]. 13 lipca przeszedł wraz z gen. Antonim Giełgudem do Prus, gdzie został internowany^[10].

Na emigracji

Po upadku powstania listopadowego udał się wraz z tysiącami rodaków na emigrację do Europy zachodniej, m.in. do Francji i Anglii. W Paryżu pracował m.in. jako rysownik^[10]. Tu też spisał pamiętniki, wydane częściowo przez F. Wrotnowskiego. W roku 1838 przekazał nowo powstałej Bibliotece Polskiej w Paryżu 28 portretów ze swojej prywatnej kolekcji^[13].

Organ Towarzystwa Demokratycznego Polskiego – „Demokrata Polski” – w wydaniu z 9 VI 1842 wymienia Rypińskiego jako jednego z „celniejszych uczniów” Andrzeja Towiańskiego. Podpis Rypińskiego figuruje pod listem otwartym towiańczyków do ministra spraw wewnętrznych Francji - Tanneguya Duchâtela^[14]. W piśmie tym członkowie Koła Sprawy Bożej wyrażali ubolewanie z powodu wydalenia z Francji ich przywódcy – Andrzeja Towiańskiego.

W 1846 przeniósł się do Londynu^[10], gdzie pracował jako nauczyciel rysunku, języków obcych i matematyki. Uprawiał także fotografię (Robert Bielecki zalicza Rypińskiego do grona jednego z pierwszych polskich fotografów^[10]). Był jednym ze współzałożycieli organizacji wolnomularskiej działającej w Londynie - Polish National Lodge^[15]. W 1850 wstąpił do Grona Historycznego Polskiego. W dzielnicy Tottenham, przy 5 Grove Place^[16], Rypiński założył drukarnię^[17], w której drukował m.in. własne utwory (Poezje Aleksandra Rypińskiego pisane na pielgrzymstwie^[6] - jeden z egzemplarzy Rypiński ofiarował, z dedykacją, Adamowi Mickiewiczowi^[18]), a także 6 wydań „Demokraty Polskiego” (październik-grudzień 1852)^[19]. Zerwał współpracę z TDP na skutek zabiegów Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie^[20]. W 1857 sprzedał drukarnię Zenonowi Świętosławskiemu^[10]. Pod koniec życia skorzystał z amnestii carskiej, powrócił w rodzinne strony; zamieszkał i zmarł w Strohanach, w powiecie witebskim.

Twórczość

Był autorem etnograficznego dziełka Białoruś (Paryż, 1940)^[21], ballady białoruskiej Naczyścik i wielu innych utworów poetyckich. Jako pierwszy poświęcił się badaniom całokształtu białoruskiej poezji ludowej. Badał także folklor ukraiński. Ponadto pozostawił po sobie Krótki Rys Historyi Powstania Powiatu Dziśnieńskiego w Litwie, w Gubernii Mińskiej^[11].

Poniższy wybór dzieł literackich Rypińskiego sporządzony został w oparciu o listę prof. Mikołaja Chaustowicza z Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego:

• Białoruś^[22] (Paryż, 1840)

• Wiersz do jenerała Dembińskiego^[23](Londyn, 1852)

• Polska, poemat J.C. Fergusona.^[24] Z angielskiego przełożył A. R. (Londyn, 1852)

• Raj i Peri. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk, pana T. Moore z jego popiersiem^[25]. Z angielskiego przełożył Alexander Rypiński (Londyn, 1852)

• Wiersz do Xięcia Adama Czartoryskiego^[26] (Londyn, 1853)

• Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie^[27][28]. (Z muzyką i rycinami) (Londyn, 1853)

• Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie. Związ IIgi. Ozdobiony Skałorytami. Londyn, 1853. Cisk i nakład autora.

• Nasze więc górą! Śpiew historyczny^[29] (Londyn, 1853)

• Sierżant filozof. Lejenda. Albo sen o przechodzieniu dusz. (Pogańskie Metempsychosis). Zabytek z dawnej wojenki^[30]. Napisał Alexander Rypiński. Wyjątek z drugiego sszytu jego Poezij. S popiersiem Autora (Londyn, 1854)

• Niaczyścik, ballada białoruska^[31]

• Wiersz do pułkownika Krystyna Lacha Szyrmy^[32] (Londyn, 1857)

• Dwoje objawień. Poemat dziejowy (Londyn, 1857)

• Kilka pieśni okolicznościowych^[33] (Londyn, 1857)

• Zakwefiony Prorok Korazanu. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk. Z angielskiego na ojczasty język przełożył Alexander Rypiński, z rycinami. Londyn 1857(?)

• The Sergeant Philosopher, a Legend, po angielsku

• Tenże Sierżant w dwóch językach: polskim i angielskim

• Lieut. A. Rypiński’s Three Short Polish Poems on the last war with Russia

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zobacz zbiór prac tego autora w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
• Dzieła Aleksandra Rypińskiego w bibliotece Polona